<< Forward . . . . . . . . . . . . Next >>
Long and short pronounciation
नेपाल भाषा खः कथं च्वयेगु लँपु
सूर्य बहादुर "पिवाः" ने.सं १०७६ , इ .सं १९५७
(क) छगू भाय् मेगु भाय् नापं ध्वन्यात्मक द्रिष्टिं स्वयेबलय् आपाः पानाः च्वनि । उकिं झीसं "क्वथा" च्वये माः, "कोठा" मखु ।
(ख) थथें तुं व्याकरणात्मक द्रिष्टिं स्वये बलय् नं झीगु भाय्या आखः, न्ह्यःनय्या जुयेमाः, दथुया जुयेमाः अथवा लिउनय्या जुयेमाः, आपाःथें र्हस्व हे खने दः । उकिं झीसं "बजि" च्वयेमाः, "बजी" मखु ।
(ग) व्याकरणं छगू कथं च्वयेगु झीत स्यनि । व्याकरण मरुगु भाय् स्थानीय भाय् थें जक जुसे च्वनि । उकिं छगू भाय्यात छथाय्यागु पहः जक वयेक च्वये मजिउ । भाय् च्वये बलय् प्रामाणिकता, भौगोलिकता, अले आधुनिकता वयेक च्वयेमाः । उकिं झीसं "धाया दिल" च्वयेमाः, "धया दिल" अथवा "धैदिल" च्वये मजिउ । "जेन,वव, भालपाव इ" पुलांगु रुप खःसां थौंयात आः झीसं "जिं,वः,भाःपाः,इ" रुपं च्वयेगु यायेमाः ।
(घ) नेपाल भाषाय् "अ,आ,इ,उ,ए,ओ" कार फुकं र्हस्व नं दीर्घ नं दः । थ्व थ्व भाय्यागु थःगु पहः खः । "अ व आ" या दीर्ध रुप क्यनेत "ः" लिनिफुति तनेगु चलन दः । उकिं थ्व भाषाय् र्हस्व दीर्घ थुकथं खः ।
र्हस्व दीर्ध
क कः
का काः
कि की
कु कू
क्य के
को क्वः
कँ .
. कौ
. कं
र्हस्व दीर्धया नियम
१. आखः मतंगु नां खँग्वः फुक्वं र्हस्व जुइ ।
क. खँ,चा, का, किसि, मिसा, भाजु, बजि, खुसि,निनि,
२. आखः तंगु नां खँग्वलय् धासा आखः तंगु आखःया न्ह्यनेया आखः दीर्ध जुइ ।
क. लिने आखः तंगु : गाः (गाल), क्वः (कोख), ई (इल), मनू (मनुख),फुकी (फुकिज),
ख. दथुइ आखः तंगु : मूति (मुलति),ख्वःसः (ख्ववसल),यःमधि (यवमधि), पःखाः (पतखाल),जःखः (जवखव),गःतां (गलतान),
३. न्ह्यागु खँग्वःयागु न्ह्यनय् च्वंगु र्हस्व जुइ ।
किसि, थुलि, उलि, गुलि
४. उजो (तत्सम) खँग्वः मेगु भासय् छ्यलि थें हे छ्यले । उथें (तद्भव)खँग्वलय् धासा हानं च्वय्या नियम कथं हे छ्यले ।
क. उजो खँग्वः : बल, देश, हर्षमान
ख. उथें खँग्वः : बः,देय्,हर्खमां
ग. पीर,वीर,तस्वीर,मूर्ख,शूर,
क्रिया
५. निगः जक आखःया क्रियायागु न्ह्यनय् च्वंगु ह्रस्व जुइ ।
कुने, कुले, कुये, क्यने, क्यले
६. उपसर्ग च्वंवया च्वंगु क्रियाया न्ह्यनेया आखः ह्रस्व जुइ ।
क्व+काये=क्वकाये, दुकाये=दु+काये, पितबिये=पित+बिये
७.आखः लोपगु, दीर्घ नां खँग्वः उपसर्ग थें हे ह्रस्व च्वयेगु चलन दु ।
प्वचिये=पोल+चिये, म्वल्हुये=मोल+ल्हुये, मूपुले =मुल+पुले, क्वछिये=कोल+छिये